Marta Świderska-Pelinko: Tam gdzie łkają skrzypce

Powieść Marty Świderskiej-Pelinko Tam gdzie łkają skrzypce ukazała się na słowackim rynku księgarskim. Dzięki dofinansowaniu przez Fundusz Wsparcia Sztuki w Bratysławie, została przetłumaczona przez Radovana Brenkusa i wydana w Wydawnictwie Pectus. Motywem przewodnim danego projektu był przekład obszernej powieści autorki, która nie wpisuje się w kanon polskiej literatury komercyjnej, ale dzięki wielu krytykom literackim w Polsce jej książki należą do uznawanych i znaczących dla bardziej wymagającej części czytelników. Przetłumaczenie dzieła umożliwiło jego wydanie i upowszechnianie wśród słowackich czytelników.

Opracowanie rękopisu przeszło dwie podstawowe fazy. W pierwszej zostało przetłumaczone, a następnie poddane zredagowaniu ze względu na złożone niuansy znaczeniowe. W wyniku tych prac powstał rękopis, który jednocześnie przynosi niezwyczajny pogląd na 20-lecie, przede wszystkim z uwagi na warunki polskie, jakie panowały w byłym bloku socjalistycznym. Autorka, znana już na słowackim rynku księgarskim dzięki powieści Tułaczy smak edenu, stworzyła w ramach polskiego nurtu powieściowego dzieło, które krytycy postrzegają jako sagę rodzinną z atypicznymi środkami wyrazu. Jedną z głównych bohaterek jest Mela, której prototypu postaci negatywnej, oczywiście nie schematycznie negatywnej, ciężko by szukać i odnaleźć w tego typu literaturze. Motywem przewodnim dzieła są zmiany, przez które przechodzą trzy generacje jednej rodziny pod wpływem zmian ekonomiczno-politycznych, od II wojny światowej po dzień dzisiejszy. Tak więc powieść mapuje również lata 1980 – 1989, gdzie konflikty małżonków stojących po przeciwnych stronach barykady w sposób tragikomiczny ukazują na ówczesne, poglądowo silnie podzielone polskie społeczeństwo. Autorska osobista optyka w przypadku kontradykcji utrzymuje równowagę, odważnie a jednocześnie bez uprzedzeń przedstawia obraz wydarzeń, który jest inny od tego, jaki znamy z kart współczesnej literatury, zwłaszcza tej dostosowanej do czasu, w jakim powstała. Słowacki czytelnik ma zatem możliwość porównania polskich realiów z nie tak odległych czasów ze słowackimi. Charaktery postaci wypływają przede wszystkim z okoliczności sytuacyjnych, a przy tym tak samo spontanicznie rozwija się rozległe spektrum emocji, jakim podlegają główni protagoniści. Zawiłe losy ludzkie pobudzają do głębszego przewartościowania historii, a wieloznaczne wypowiedzi w powieści, nieraz z kulturowo-kontekstowymi aluzjami, świadczą, że nawet niedawna historia może być jakakolwiek, tylko nie czarno-biała.