Aktualności

Połączeni datą: 9 maja Zbigniewa Jerzynę odczytuje Grzegorz Trochimczuk

Podążałem za twórczym objawieniem Zbigniewa Jerzyny, gdy dopiero co rozpoczął swe unieśmiertelnianie w oparach Orientacji Poetyckiej Hybrydy. On wówczas starszy ode mnie o wiek (tak odczuwałem wtedy), a to realnie stanowiło 8 lat, czego zupełnie nie kojkarzyłrem chłonąc atmosferę Hybrydowej bohemy. Gdzieś w tamtym czasie wśród nas "pętała się" Czerwona Róża, nie odważyłem się wówczas startować w turniejach jednego wiersza, piłem wino importowane z demoludów ze swoimi kumplami i słuchałem jazzu. Bywał tam także inny guru poezji Krzysztof Gąsiorowski. 

Potrzebowałem lat, aby po pierwszych doznaniach młodzieńczych, ulec przemożnej woli zagłębienia się w poetycki miąższ twórczych ludzi z lat siermiężnego PRL-u. W wydanej ostatnio publikacji „Wybór Wierszy” Zbigniewa Jerzyny, dzięki usilnym zabiegi jego syna – Marcina, odnalazłem - pośród wielu znakomitych – jeden wiersz, który mnie poruszył: "Wielkie zdarzenie".
Wiersz ten przeniósł mnie jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki w przeszłość naszej młodości. Już wiedziałem, że On i ja przeżywaliśmy podobnie.

Andrzej Walter

Co też nam się przytrafiło

Przytrafił nam się Grzegorz Trochimczuk i Jego klucz do literatury. Przy czym zapewniam Was, że jest on najwyższych lotów, gdyż zarówno proza w książce „Wszystko, co się nam przytrafia”, jak i poezja w tomie „Rozstrzelany piasek” to pisarstwo przedniej jakościowej próby, którego źródłem i genezą są w obydwu przypadkach: pochłanianie ogromnej ilość mądrych ksiąg czy seanse kinowe dla wymagających. Te punkty odniesienia, że się tak wyrażę, ukształtowały dojrzałego twórcę: dociekliwego, wartościowego i płodnego, który ma już w dorobku trzy książki publicystyczne oraz około czternastu tomów poezji wliczając w to jej wybory. Ostatnia proza to z werwą i życiem opublikowane dzienniki z okresu lat 2022-2024, o których jeszcze napiszę kilka słów, a wiersze to bardzo dobry tom poezji o tematyce antywojennej.

Choć stwierdzić, że „Rozstrzelany piasek” to tom antywojenny, to tak jakby nic nie powiedzieć, bowiem wszystkie wiersze to niejako wędrówka przez ludzką historię wojen, przez zarzewia zła, jak również przez istotę tej już osławionej banalności owego zła, przez dogłębną analizę metodologii konfliktów ludzkich stanowiących niejako pewną pełnię istotę ludzkiej natury, dążącej często do agresji, rozwiązań siłowych nacechowanych lękami, frustracjami czy urazami psychicznymi. Autor wnika niejako w człowieczą skłonność, w jego mentalność zabarwioną słabością, chęcią zdominowania innych, w pokłady nieufności, wyobcowania czy całą tę dramaturgię różnic społecznych owocujących już u zarania naszego bytu pewnym genem wojowniczości dziecięcej kształtującej później całą tę łamigłówkę konfliktu kończącego się użyciem wytwarzanej w nadmiarze broni, a finalnie kończącej się banalną… śmiercią. A przecież wiemy, że ta śmierć, poniekąd zawsze determinanta istnienia, to nasz los, ale z punktu widzenia humanisty i człowieka kochającego ludzi, świat i sztukę po prostu każda śmierć, ba, każda przemoc jest zwyczajną tragedią, której dramaturgię oraz absurdalność powinien właśnie dojmująco przedstawić poeta w krótkiej formie wiersza albo prozaik w sile opisu, który wpłynie na czytelnika.

Chcę powiedzieć po przeczytaniu O! Nie!, najnowszej książki poetyckiej Marleny Zynger. Moje O! Tak! wyraża stosunek do jej książki, jej O! Nie! wyraża stosunek do otaczającej rzeczywistości. Zaznaczam tutaj celowo, że zakończyłem lekturę na ostatnim wierszu ecce homo, i nie dałem się wciągnąć w świat posłowia na temat książki zaprezentowanego przez 4 autorów w 5 odsłonach. Dlatego piszę nieskażony.

Nieprzypadkowy tytuł tomiku zrealizowany został w odwrotnej kolejności. Pierwsza część zawiera teksty o świecie i jego atrybutach, wobec których Marlena wyraża sprzeciw. Druga, z zachwytem O!, opowiada o jej własnych dobrodziejstwach. O świecie, który ją uspokaja, który jej się podoba, który sięga w głąb wspomnień dzieciństwa, przywołuje dobrze zachowane w pamięci obrazy osób jej bliskich i rzeczy jej bliskich.

Książka z biało-czarną okładką, oprócz usystematyzowanych w niej w sposób zamierzony wierszy, została zaprojektowana tak, aby wyrazić przesłanie Autorki. Wierszom pierwszej części towarzyszą czarne stronice z białym kropkami pośrodku, w drugiej części strony z lewej są szlachetnie i przyzwoicie białe z czarnymi kropkami, które już nie zmuszają do sprzeciwu. Jedno mnie zasmuca: część opisująca rzeczywistość trudną do zaakceptowania jest znacznie obszerniejsza o tej drugiej, niosącej światło.

Zatem, takie mamy czasy. Łatwiej dostrzega się wszelkie mankamenty tego świata, których Poetka nie chce zaakceptować, które świadomie ośmiesza, ukazuję ich złą lub brzydką stronę.

bóg ekranu podaje rękę prowadzi
na pola elizejskie pełne towaru i usług
polecanych przez bota

już nie trzeba zrywać jabłek
wystarczy dotknąć ekranu

Christian Medard Manteuffel, właściwie Krystian Medard Czerwiński, urodzony w Brześciu Kujawskim 28.05.1938. Wykształcenie średnie techniczne. 1988 z powodu skomplikowanego schorzenia serca wyjazd do Niemiec, przyjęcie obywatelstwa niemieckiego z rodowym nazwiskiem matki: Manteuffel, bez zrzeczenia się obywatelstwa polskiego. Operacja i długa rekonwalescencja, pobyt na stałe. Członek Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie z siedzibą w Londynie.

Słowo do wierszy
Po 13 grudnia 1981 roku z Polski wyjechało na stałe za granicę prawie 1 mln obywateli. Około 60% emigrantów znalazło się w Niemczech Zachodnich, duże grupy udały się do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Austrii, Szwecji, Francji. Wśród migrujących byli azylanci stanu wojennego, uchodźcy solidarnościowi o bardzo różnych stopniach wykształcenia i kwalifikacji. Powszechne były przypadki trudnych adaptacji do życia poza Polską. W bardzo wielu przypadkach emigranci wracali do kraju. Wielu zostało. Znam jednak szereg przypadków zakończonych tragicznie. Wiersz „Powrót” dedykuję imiennie naszym przyjaciołom: Ewa i Karol byli absolwentami Uniwersytetu Lubelskiego, Ewa uczyła nasze dzieci historii i języka polskiego, Karol był psychologiem. Oboje byli aktywistami „Robcio” (Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela). Ewa skoczyła z wieżowca, Karol utopił się.

Ars moriendi'

pamięci Arka Rybickiego*

sztuka umierania, pogardzona i zapomniana,
w akcie czwartym symfonii bez puenty,
jakby z innej partytury wyjęta, nie od tego maestro,
który był autorem spektaklu początku i końca.

Przedstawiamy tekst Jana Cichockiego o  nowej książce "Polska spuśćizna w Gruzji":

Wysublimowany tandem autorski wykładowczyń akademickich – prof. dr hab. Marii Filiny z Tbilisi oraz dr Danuty Ossowskiej z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie – wytrwale, od kilkudziesięciu lat wyszukuje, dokumentuje i publikuje perypetie i dokonania naszych rodaków na Kaukazie, w szczególności w Gruzji. Nowym dziełem obu pań jest tom Polska spuścizna w Gruzji *.

  Niezbyt gruby tom, na pozór!, liczący 235 stronic zawiera przebogaty zbiór życiorysów polskich     zesłańców, którzy za walkę z carskim zaborem znaleźli się w Gruzji, oraz opis ich dokonań.   Pandemia covidu i inne niepomyślne czynniki sprawiły, że książka z opóźnieniem trafiła do moich   rąk. Wcześniej ukazały się Losy Polaków na Kaukazie. Część I „Tbiliska grupa” polskich poetów   zesłańczych** . Część druga tej pracy jest w przygotowaniu. W Losach… po raz pierwszy została   przedstawiona antologia tekstów polskich zesłańców. Pierwsze wydanie książki ukazało się   drukiem w roku 2007, następne – 2015, w 2016 wyszedł przekład rosyjski, w 2018 – gruziński. Czy   trzeba lepszej promocji polskiego tematu w świecie?

Obie książki będą bez wątpienia cymeliami w księgozbiorach zainteresowanych historią Polonii, zwłaszcza losami zesłańców kaukaskich i ich potomków. Są też – choć nie było to zamierzone – nieocenionym przewodnikiem po kulturalnej i historycznej Gruzji.

Podczas Inauguracji 50. Warszawskiej Jesieni Poetyckiej w dniu 14 października 2022 roku wręczono prestiżowe Nagrody Literackie im. Juliusza Słowackiego i im. Jarosława Iwaszkiewicza.

Postanowiłem, jak w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, pieszo pokonać trasę Krakowskie Przedmieście – Muranów. Nawet nieco dalej, bo do Dworca Gdańskiego. Na Andersa przypadkowo, często znajduję książki przypadkowo, zauważyłem na wystawie nową powieść Olgi Tokarczuk „Empuzjon” . Tego słowa nie ma jeszcze w internetowym słowniku języka polskiego, musiałem dodać, żeby zniknęło czerwone podkreślenie. Skoro to pierwsza nowa powieść po Noblu – trzeba było kupić prawie za 55 złotych twardo oprawioną książkę.

  Nie żałuję kasy na dobrą literaturę. A więc założyłem, że ta inwestycja jest warta mojego zachodu, mimo że z panią Tokarczuk mam w pewnym sensie na pieńku. Dałem temu wcześniej wyraz pisząc niewielką recenzję na temat powieści „Bieguni”. I to zanim komitet noblowski przyznał jej w 2019 r. nagrodę za rok 2018, kiedy nie przyznano żadnej nagrody. Jej przemowa noblowska była przydługa i przyciężka, niepotrzebnie belferska, znacznie odbiegająca poziomem i kulturą od mowy laureata za 2019 rok, Petera Handke, a także oszczędnej i zwartej mowy okolicznościowej Wisławy Szymborskiej.
Ale nie będę się czepiał. Jestem już mocno zaawansowany w lekturze „Empuzjona(u)?”Co mnie uderzyło najpierw, to zmiana osoby narratora powieści z pojedynczej (całość pisana jest w trzeciej osobie) na mnogą. Ot, taki przykład ze strony 97: Prawie nowe, wysokie, starannie wypastowane buty do górskich wycieczek stoją pod drzwiami pokoju Mieczysława Wojnicza. Lubimy (podkreślenie moje) oglądać buty. ‒ my?, „lubimy”. Czy to zamierzona wypowiedź także w imieniu czytelnika, czy też występują obok Olgi Tokarczuk jakieś inne, nieznane jeszcze narratorki? Może w tym kryje się zapowiedziany na stronie tytułowej „horror przyrodoleczniczy”? Poczytamy, zobaczymy.

Czyta się dobrze, Tokarczuk czyta się dobrze. Wprawdzie odczuwam pewien fałsz literacki w jednym z opisów: Ubity trakt zamieniał się tu w kamienistą wąską drogę, po której od czasu do czasu ciągnęły drewniane wozy zaprzężone w rogate bydło wiozące z gór albo drewno, albo stosy węgla drzewnego o cudownym (podkreślenie moje) ciemnobrunatnym kolorze . „Cudowny” kolor ciemnobrunatny może tylko przyśnić się w tylko horrorze, co było zastrzeżone już na stronie tytułowej. Spodziewam się jednak dobrego, ponieważ Tokarczuk jako motto wybrała cytat z Fernando Pessoa , mojego ulubionego Portugalczyka sprzed stu lat, którego utwory posiadam we własnej bibliotece. Cytat dotyczy rzeczy których się nie da wytłumaczyć. Jestem spokojny, że lektura nowego dziełka Noblistki nie będzie czasem straconym.

To się czyta! Od pierwszego ułamka aż do celi siostry Bettiny. Wydaje się, że początek i koniec należą do innych światów – na początku wszystko, co się staje ma charakter cząstkowy i wyraża wewnętrzne przyzwolenie na odwieczną kolej rzeczy, aby na końcu pójść na całość w zgodzie z duchem Starego Testamentu, ale w pełni doznań zmysłowych i duchowych. Poza tym, pierwszy i ostatni wiersz należą do odrębnych części książki. NIEWAŻNE ZAPISKI nie są wcale takie nieważne, stają się pyłem marnym dopiero w obliczu nieuchronnego (Autor być może wolałby, aby było inaczej). ODLUDZIE tymczasem nieoczekiwanie ma niezwykle ludzką twarz. Jako jeden z pierwszych czytelników – książkę otrzymałem od Autora jeszcze ciepłą z drukarni – przeczytałem całość od deski do deski; nie mogłem bowiem powracać do tekstu dopiero co przeczytanego, aby zgłębiać Autora, lecz gnany ciekawością następnych, odkrywałem kolejne wiersze. Tak praktykuję czytanie poezji, odkładając chwile jej smakowania na dalsze obcowanie z książką.

Wawrzkiewicza należy czytać zachłannie, ale i z uwagą. Bo jest to Autor niezwykle świadomy siebie samego, penetrujący życie i poszczególne zdarzenia, aż do wyszukanej lekkości humoru. Ta lekkość przydaje wierszom, zapiskom z przeżytego, smaku i smaczków. Marek Wawrzkiewicz jest już niewątpliwie człowiekiem dojrzałym, nawet sam zauważył, że „Chłopiec, który długo mieszkał w starym człowieku, / Zaczął wreszcie dorastać.”

Oczywiście dotyczy to fragmentów zaczerpniętych z Ksiąg Jakubowych. Wybrałem nieduży fragment, który zarówno jest literacki, jak i społeczny. Skoro w debacie publicznej poświęca się nieco miejsca sprawom dobrostanu naszych towarzyszy życia na Ziemi, czyli zwierząt dzikich, i – oczywiście – istoty myślistwa. Być może zagorzali obrońcy zwierząt pochwalą mnie za ten wybór tekstu do szerszej prezentacji – nie wiem. Jednak – mimo że mowa jest o czasach dawnych – pojęcie człowieka jako istoty zabawowej może przerażać. Czy pisarka przesadziła w opisie? Sądzę, że miała powody faktograficzne dla tej relacji. Ku przestrodze!

„Hieronim Florian Radziwiłł (książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, podczaszy wielki litewski od 1739, chorąży wielki litewski od 1750, starosta przemyski i krzyczewsk - przyp. mój) od miesięcy przygotowywał się na ten dzień. Setki chłopów w jego dobrach na Litwie łapały wszelkiego rodzaju zwierzynę: lisy, dziki, wilki, niedźwiedzie, łosie i sarny pakowano do wielkich klatek i saniami wieziono do Warszawy. Nad Wisłą kazał na wielkim polu nasadzić małych choinek i w ten sposób powstał sztuczny las o prostych dróżkach. W samym jego środku stanęło eleganckie pomieszczenie dla znamienitych gości i przyjaciół króla Augusta – dwupiętrowe, z zewnątrz obite zielonym suknem, od środka zaś Król z synami i ze świtą, w której pysznił się obok innych purpuratów też prymas Łubieński, weszli do tego pomieszczenia, a szlachta i dworzanie rozsiedli się na trybunach, żeby wszystko dobrze widzieć. Brühl z żoną spóźniają się odrobinę, gdy już zaczynają naganiać. W mroźnym powietrzu wszystkim jest wesoło, a to za sprawą miodu i wina grzanego z korzeniami, hojnie rozdawanych przez służących. Moliwda ukradkiem przygląda się królowi, widzi go pierwszy raz. August jest duży, gruby, pewny siebie i zaróżowiony od mrozu. Jego miękki, dokładnie wygolony królewski podbródek wydaje się delikatny jak u wielkiego niemowlęcia. Przy nim jego synowie to mikrusy. Pije, wychylając duszkiem cały puchar, odchyla przy tym głowę do tyłu, a potem polskim zwyczajem strzepuje ostatnie krople na ziemię. Moliwda nie może oderwać wzroku od jego delikatnego, drżącego białego podgardla.

Na sygnał trąbki zaczęto wypuszczać zwierzynę z klatek. Oszołomione, zziębnięte zwierzęta, od dawna bez ruchu, ledwie żywe, stoją przy klatkach, nie wiedząc, przed czym uciekać. Wtedy spuszczają na nie psy i robi się tumult straszliwy: wilki rzucają się na łosie, a niedźwiedzie na dziki, psy zaś na niedźwiedzie, wszystko na oczach króla, który do nich strzela.

Księgi Jakubowe przybliżają nieco literackich i quasi naukowych faktów z naszej historii.

Nowe Ateny to jedna z pierwszych polskich encyklopedii powszechnych, której autorem był Benedykt Chmielowski. Encyklopedia miała dwa wydania, pierwsze w latach 1745–1746, drugie, uzupełnione i rozszerzone, w latach 1754–1764. Wiadomości obejmujące kilkanaście dziedzin wiedzy twórca dzieła zaczerpnął od ponad stu autorów, począwszy od starożytnych, np. Pliniusza Starszego, aż po sobie współczesnych; wiele z nich opatrzonych jest komentarzem autora, w innych autor powołuje się na wybitne osobistości antyku, by firmować własne spostrzeżenia.
W drugiej połowie XVIII w. Nowe Ateny zostały poddane zdecydowanej krytyce i dziś bywają cytowane jako przykład ciemnoty czasów saskich. Korzystniejszy obraz przedstawia w swoich opracowaniach Wojciech Paszyński. Dowodzi on, że chociaż dzieło nie jest szczególnie prekursorskie na tle ówczesnej nauki europejskiej, należy jednak do prac bardzo wartościowych. Chmielowski nie był bezkrytycznym kompilatorem, ale twórczym autorem, prekursorem niektórych współczesnych form dziennikarstwa. Nie można mu odmówić wielkiej erudycji i talentu pisarskiego. Autorzy, z których korzystał uczony, stanowili elitę nauki XVI i XVII wieku. W Nowych Atenach znajduje się m.in. pierwsze zestawienie dat dotyczących historii Polski oraz informacje o ówczesnych bibliotekach i akademiach. Chmielowski miał także podejście empiryczne i na drodze eksperymentu starał się udowodnić wiele teorii. Paszyński wskazuje, że na dziele wychowało się pokolenie twórców Konstytucji 3 maja,(informacja ta podana przeze mnie w maju jest bardzo na czasie) a autor wykazał się talentem językowym i publicystycznym, dostarczając inspiracji nadchodzącej epoce oświecenia.
W Księgach Jakubowych Olgi Tokarczuk autor Nowych Aten pisał list skierowanym do Elżbiety Drużbackiej, a ona wysłała doń odpowiedź.