Aktualności

Czytelniczy warsztat, w którym zgłębiam kolejne dzieła literackie, zajmują obecnie „Księgi Jakubowe” Olgi Tokarczuk. Tak oto, po kontrowersyjnych potyczkach z sowicie nagrodzoną książką „Bieguni”, spełniam własne postanowienie aby pójść śladem Noblistki po rozległych połaciach „Ksiąg”. Moja dobra wola została nagrodzona dobrą literaturą. Nie jestem po to, aby wydawać wyrokować o książce, niech robią to zawodowi krytycy, ale mnie także przysługuje prawo do formułowania opinii czytelnika poszukującego interesujących autorów i ich dzieł. Nadal jestem na początku lektury, ale to pierwsze spotkanie z książką skłania mnie do uznania wartości „Ksiąg”. Nie tylko nie nudzą mnie perypetie ludzi żyjących dwieście pięćdziesiąt lat wcześniej, lecz wręcz przeciwnie, z zainteresowaniem śledzę kolejne strony napisane świetnym językiem. Będzie to być może znaczenie lepsze od „Biegunów”? Jeszcze nie wiem, jeszcze czytam.

Postanowiłem natomiast dać Czytelnikom Shyhty okazję do zaznajomienia się z napotkanym przeze mnie, interesującym fragmentem „Ksiąg Jakubowych”, zasługującym na rozważenie:

"Kim jest ten, który zbiera zioła na górze Athos

Antoni Kossakowski małym stateczkiem z portu w Develiki dociera do przystani u stóp góry. Czuje niezmierne wzruszenie; ból, który jeszcze nie tak dawno uciskał mu piersi, mija już zupełnie, nie wiadomo, czy za sprawą morskiego powietrza i wiatru, który odbijając się od stromego brzegu, nabiera specyficznego zapachu żywicy i ziół, czy dzięki bliskości świętego miejsca.

Zastanawia się nad nagłą zmianą własnego nastroju i samopoczucia. Zmianą głęboką i nieoczekiwaną,

Cztery opowiadania w nowym tłumaczeniu Jana Cichockiego.  Polecam samego Bułhakowa, jak i znakomitego tłumacza jego dzieł.

Nowy przekład czterech opowiadań Michaiła Bułhakowa ukazał się właśnie nakładem wydawnictwa Nowa Strona, które jest imprintem oficyny Rea SJ, w ubiegłym roku przeniesionej z podwarszawskiego Konstancina do pobliskiej Lesznowoli.

Książka nosi intrygujący tytuł „Jezioro samogonu i inne opowiadania” i zawiera: „Diaboliadę. Opowieść o tym, jak bliźniacy zgubili referenta”, „Fatalne jaja”, „Psie serce” oraz tytułowe „Jezioro samogonu”. Teksty te już wcześniej ukazywały się w polskich przekładach, ale teraz otrzymaliśmy nowe tłumaczenie, które jest dziełem Jana Cichockiego, co wydawca znacząco podkreślił umieszczając jego nazwisko na okładce książki, tuż po nazwiskiem autora, chociaż – nie wymawiając – mniejszym drukiem, ale jest to do wybaczenia.

Czas pandemii – mimo że mocno daje się we znaki kondycji pisarzy – zbliża do literatury, nawet tej nieco już zapomnianej. W mojej czytelni ostatnio wysoko promowane miejsce zajął Henryk Heine. W jego Dziełach wybranych, pod redakcją Adolfa Sowińskiego, wydanych nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego w 1955 roku, we Wstępie do „Don Kichota” natknąłem się na wzmiankę zainspirowaną lekturą Podróży na Parnas. Przeczytałem w niej, że Miguel Cervantes w swej doczesnej karierze „jedynie opornie posuwał się naprzód! Nie doszedł też nigdy do stanowisk ani zamożności, a ze wszystkich swych uciążliwych peregrynacji nie przywoził do domu pereł, lecz tylko puste muszle. Powiadają, że nie umiał cenić wartości pieniędzy, lecz zapewniam was, że bardzo umiał cenić wartość pieniędzy, gdy już ich nie posiadał. Nigdy jednak nie cenił ich tak wysoko, jak czci swojej. Miał długi i w pewnej przez siebie ułożonej Karcie, którą Apollo nadaje pisarzom, pierwszy paragraf ustanawia, że jeśli pisarz zapewnia, że nie ma pieniędzy, powinno mu się wierzyć na słowo i nie żądać od niego przysięgi.”

Na przestrzeni dziejów pisarstwo, a zwłaszcza poezja, nigdy nie była źródłem bogactwa a często autorzy, o ile nie posiadali zamożnych przodków lub mecenasa, zmuszeni byli klepać biedę. Nawet wielki Norwid. Dziś sytuacja niewiele różni się od tego schematu, a wielu autorów walcząc o „zaistnienie” wydaje swoje dzieła i dziełka własnym nakładem, nie mówiąc już podupadłej instytucji „honorariów”.

W 1614 Cervantes opublikował Podóż na Parnas (Viaje del Parnaso), żartobliwy poemat opisujący obronę Parnasu przed kiepskimi poetami przez pisarzy wezwanych na pomoc przez Apolla.

Cytujemy za Kwartalnikiem Więź fragmenty dwóch wierszy Louise Glück:

Eros
[…]
O zmierzchu deszcz zelżał. Zajęłam się rzeczami
jakie wykonujemy w świetle dziennym, byłam pogodzona,
ale poruszałam się jak lunatyczka.
To wystarczało i nie miałeś z tym już nic wspólnego.
Kilka dni w obcym mieście.
Rozmowa, dotyk dłoni.
A potem zdjęłam obrączkę.
Tego właśnie chciałam: być naga.

Czas
Zawsze było za dużo, potem za mało.
Dzieciństwo, choroba.
Obok łóżka miałam dzwonek –
po drugiej stronie dzwonka była matka.
[…]
Byłam dzieckiem, żyjąc jakby w półśnie.
Byłam chora; otoczona opieką.
I żyłam w świecie ducha,
w świecie szarego deszczu,
zagubionym, zapamiętanym.
I nagle pojawiło się słońce.
Poruszył się czas, choć niewiele go już pozostało.
I to co przeżywane stawało się zapamiętywanym,
a zapamiętywane przeżywanym.

To niezmiernie mała próbka twórczości noblistki.

Mam przekonanie, że dzisiejsze zaangażowanie wielu w „pisanie” poezji (lub jak kto woli – wierszy), co widać zwłaszcza w mediach społecznościowych i na licznych portalach poetyckich (mniej na półkach księgarskich), jest dobrym czasem na to, aby cofnąć się o ponad sto lat i zaczerpnąć z myśli Karola Irzykowskiego. On to właśnie w Pałubie rozważał kwestie poezji w swoim dziele, zwłaszcza w jego ostatnim rozdziale, zatytułowanym Szaniec Pałuby. I jeśli nie żal nam odrobiny czasu aby przyjrzeć się własnym próbom z należytym dystansem – polecam tę cenną lekturę ku rozwadze.

Pomimo swych apostrof do czytelnika jest Pałuba książką pisaną zupełnie bez względu na czytelnika, a dla niego i przed nim. Tymczasem wszystko, co się u nas dziś pisze (przełom XIX i XX wieku – przyp. mój), pomimo pozy tworzenia bezinteresownego, samotnego, pisze się przecież wciąż z tajemną myślą o czytelniku, o tym, jakie to na nim będzie sprawiało wrażenie. Cała teraźniejsza poezja nasza obliczona jest tylko na wrażenie. Z naiwną otwartością przyznają to nawet jej teoretycy. Każdemu idzie o to, żeby małpując Baudelaire’a w myśl pochwał W. Hugo zrobić jakiś nowy dreszcz. Poeta wmyśla się z zapałem godnym lepszej sprawy w psychologię czytającego, dba o to, żeby go utrzymać w jednorazowym naprężeniu, walić go raz wraz młotem po głowie, oblicza głupstewka, boi się, by nie powtarzać tego samego wyrazu parę razy w jednym zdaniu, boby to raziło wewnętrzne ucho czytelnika, robi symfonię obliczoną w proporcjach, aby tylko nie wypuścić go spod chwilowego uroku – i czyżby taki poeta chciał popsuć filigranową architekturę swego dzieła apostrofami do czytelnika? Skazić „wieczność” poematu, wspominając o Daszyńskim? Wypadać z tonu na każdym kroku? Psuć iluzję temu czytelnikowi, który chce być przeniesiony w kraj zaczarowany, zawracać go co chwila z drogi, zmuszać do myślenia?

Garść okazjonalnych cytatów z powieści Alberta Camusa z 1947 roku „Dżuma”.
Tłumaczenie – Joanna Guze.

Bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika (…) nadejdzie być może dzień, kiedy na nieszczęście ludzi i dla ich nauki dżuma obudzi swe szczury i pośle je, by umierały w szczęśliwym mieście.

Całe nieszczęście ludzi płynie stąd, że nie mówią jasnym językiem.

Jesteśmy sami, nic nas nie usprawiedliwi.

Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem nie jest od niej wolny. I trzeba czuwać nad sobą nieustannie, żeby w chwili roztargnienia nie tchnąć dżumy w twarz drugiego człowieka.

Kiedy wybucha wojna, ludzie powiadają: „To nie potrwa długo, to zbyt głupie”. I oczywiście, wojna jest na pewno zbyt głupia, ale to nie przeszkadza jej trwać.

Może powinniśmy kochać to, czego nie umiemy pojąć.

7 grudnia 2019 roku Olga Tokarczuk, noblistka w dziedzinie literatury za rok 2018, wygłosiła mowę. Uznaliśmy, że jesteśmy dobrym miejscem na tego rodzaju publikację. G. Trochimczuk

Foto: Jonathan Nackstrand / AFP

Czuły narrator
1.
Pierwsze zdjęcie, jakie świadomie przeżyłam, to zdjęcie mojej matki, jeszcze zanim mnie urodziła. Zdjęcie jest niestety czarno-białe, przez co ginie wiele szczegółów, stając się zaledwie szarymi kształtami. Światło jest miękkie i deszczowe, chyba wiosenne i najpewniej sączy się przez okno, utrzymując pokój w ledwie zauważalnym blasku. Mama siedzi przy starym radiu, takim, które miało zielone oko i dwa pokrętła – jedno do regulowania głośności, drugie do wyszukiwania stacji. To radio stało się potem towarzyszem mojego dzieciństwa i z niego dowiedziałam się o istnieniu kosmosu. Kręcenie ebonitową gałką przesuwało delikatne czułki anten i w ich zasięg trafiały rozmaite stacje – Warszawa, Londyn, Luksemburg albo Paryż. Czasami jednak dźwięk zamierał, jakby pomiędzy Pragą a Nowym Jorkiem, Moskwą a Madrytem czułki anteny natrafiały na czarne dziury. Wtedy przechodził mnie dreszcz. Wierzyłam, że poprzez to radio odzywają się do mnie inne układy słoneczne i galaktyki, które wśród trzasków i szumów wysyłają mi wiadomości, a ja nie umiem ich rozszyfrować.

Wpatrując się w to zdjęcie jako kilkuletnia dziewczynka byłam przekonana, że mama szukała mnie, kręcąc gałką radia. Niczym czuły radar penetrowała nieskończone obszary kosmosu próbując dowiedzieć się, kiedy i skąd przybędę. Jej fryzura i ubiór (duży dekolt w łódkę) wskazują, kiedy zrobiono to zdjęcie – to początek lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Patrząca gdzieś poza kadr, nieco zgarbiona kobieta, widzi coś, co nie jest dostępne oglądającemu to zdjęcie. Jako dziecko rozumiałam to tak, że ona patrzy w czas. Na tym zdjęciu nic się nie dzieje, to fotografia stanu, nie procesu. Kobieta jest smutna, zamyślona, jakby nieobecna.

158.

Znalazłem się tego roku w kręgu literatury Jamesa Clavella, (ur. 1921, zm. 1994) – pisarza, scenarzysty, reżysera, weterana II wojny światowej, najbardziej znanego ze swojej serii powieści osadzonych w realiach azjatyckich i ich filmowych adaptacji. Urodził się w Australii, później przyjął obywatelstwo amerykańskie. Jego dorobek, za namową mojej żony umieściłem w swoim wygodnym czytniku (zwłaszcza podczas podróży). Czytam szóstą powieść Whirlwind, (po polsku: zawirowanie powietrza, trąba powietrzna, cyklon?) ostatnią z spośród jego powieści. Mam za sobą lekturę azjatyckiego Pięcioksięgu, teraz wkraczam w literacką rzeczywistość osadzoną w realiach wydarzeń z 1979 roku w Iranie; tłem akcji jest więc upadek monarchii irańskiej oraz początki rządów ajatollaha Chomeiniego. Jak rozwijała się sytuacja irańska, wiemy doskonale, ponieważ państwo religijne, islamistyczne, na Bliskim Wschodzie stało się piorunującym środkiem zapalnym głównie z powodu rozwijania przez Iran technologii jądrowej dla celów militarnych. Pojawiają się incydenty a ci, którzy wciąż powinni zachowywać zimną krew, kipią. Pisząc o tamtym okresie przemian Clavell intuicyjnie wyczuł, gdzie jest miejsce zapalne.

Powieść otwiera przysłowie wywodzące się ze Starego Testamentu (Oz 8, 7):
Bo iż wiatr siali,
wicher też żąć będą
Znane, prawda, a przynajmniej podobne do znanego z Biblii Tysiąclecia: Oni wiatr sieją, zbierać będą burzę. Cytat wyjęty z powieści Clavella w tłumaczeniu Michała Jankowskiego pochodzi z Biblii Gdańskiej – przekładu Biblii na język polski z roku 1632 dokonanego wspólnie przez braci czeskich i kalwinistów. Stało się ono jednym z najpopularniejszych polskich tłumaczeń protestanckich.

131.

Zabija nas reklama. Wszechobecna i niepowstrzymana w czasie. Zdołała już poczynić wielkie spustoszenie w świecie Zachodu, w którym dominuje od stulecia demokratyczny kapitalizm (z małymi odstępstwami w okresie nazizmu, który jednak nie przeceniał potęgi propagandy). Teraz rozpanoszyła się w krajach wyzwolonych spod wpływów sowieckich. Dołączyliśmy do wielkiej rodziny europejskiej objętej regułami Unii. Albo też ulegliśmy globalizacji, która skróciła odległości i czas niezbędny do nawiązania wzajemnych relacji. Nic już nie jest nam obce.
Reklama jest najbardziej powszechną zarazą, jaka nawiedziła za naszym przyzwoleniem Świat i przybrała charakter pandemii. Jej objawy widać powszechnie, wszędzie, na ogromnych stadionach, gdzie rozgrywane są igrzyska, na scenach wielkich widowisk, na każdej ulicy. w każdym zaułku, na ekranach telewizorów i smartfonów, w bankomatach, które wydają nam nasze pieniądze. Reklama ma wymiar kosmiczny, gdy wysłannik ląduje na Marsie, i wymiar mikro ponieważ zagnieżdża się w zwojach naszych mózgów. Przepływa w postaci neuronów, niszczy strukturę naszej woli, i zaśmieca serca.

Grzegorz Trochimczuk

90.

Lato zaatakowało nasz ogród frontalnie. Wokół werandy oszałamiająca nawałnica zapachów. Zapach pnącej róży o niedużych różowo-białych kwiatach jest subtelny, lecz w masie rozkwieconych gałązek, które obsiadły dach i wybujały krzew bzu upaja, otwierając pierwszy rozdział aromaterapii. Od strony zachodniej w pełnym rozkwicie stoi bielusieńki jaśmin i on swoją natarczywą wonią walczy o palmę pierwszeństwa w docieraniu do naszych zmysłów powonienia. Tej obezwładniającej kąpieli aromatów chwilami, kiedy południowo-wschodni wiatr mocniej powieje od naszego niewielkiego lasku dociera do nozdrzy prawie już zapomniany egzotyczny zapach czarnego bzu. Czarny bez kończy już okres swojego białego kwitnienia, lecz jego moc wciąż oddaje nam terapeutyczna przysługę kojąc dusze. Tak czujemy – moja żona i ja – ów raj na ziemi, który stworzyliśmy sami ale którego moc czerpie teraz z czystego źródła życiodajnej natury. Nasze lato krótko trwa, więc zaczerpnijmy jego siły pełną garścią, zanim schronimy się przed dojmującym i obezwładniającym upałem wewnątrz domu, w którym klimatyzacja obniża temperaturę o co najmniej 9 stopni. Oto dobrodziejstwo cywilizacji tak często znajdującej się w opozycji do przyrody naturalnej. Jak nas pan Bóg stworzył!